طرح کاشت گیاه سرخارگل
کاشت و برداشت سرخارگل
سرخارگل گیاه بومی آمریکای شمالی که از مهمترین خواص این گیاه افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن در مقابل عوامل بیماری زا که سبب گردیده این گیاه بعنوان یک داروی موثر در پیشگیری و درمان بسیاری از امراض همچون سرماخوردگی ، آنفولانزا ، عفونتهاو زخم ها و التهابات پوستی و عفونتها مورد استفاده قرار گیرد و در بسیاری از کشورها به صورت وسیعی کشت شده و محصولات دارویی آن به صورت قرص ، آمپول ، کرمهای موضعی و … عرضه گردد .
معرفی سرخارگل
این گیاهان متعلق به تیره کاسنی (گل ستاره‌ای‌ها) بوده و منشاء آنها شمال آمریکا گزارش شده است. این گیاهان در شمال رودخانه میسوری آمریکا به صورت خودرو می‌رویند.
گونه آنگوستی فولیا و پالیدا از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به یکدیگر دارند. در حالیکه شباهت گونه پورپورآبا دو گونه مذکور کمتر است.
پیکر رویشی و ریشه این گیاهان حاوی مواد موثره ارزشمندی هستند. این مواد از نظر شیمیایی به گروه‌های مختلفی تعلق دارند. مهمترین این ترکیب‌ها اسید کافئیک و مشتقات آن ،ترکیب‌های آلکیل آمیدی،پلی ساکارید ها و اسانس‌ها می‌باشند. مشتقات اسید کافئیک مانند اسید شیکوریک و اکیناکوزید در ریشه و پیکر رویشی گونه‌های مختلف سرخار گل وجود دارند. وجود اسید شیکوریک به مقدار زیادی در ریشه و پیکر رویشی گونه پورپورآ گزارش شده است. در ارقام اصلاح شده گونه پورپورآ، مقدار اسید شیکوریک به ۵/۴ درصد نیز می‌رسد. مقدار اکیناکوزید که از مشتقات دیگر اسید کافئیک می‌باشد، در ریشه دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا بیش از گونه پورپورآ گزارش شده است.
پیکر رویشی و ریشه هر سه گونه سرخار گل حاوی ترکیب‌های آلکیل آمیدی است. تحقیقات نشان می‌دهد که مقدار و تنوع این ترکیب‌های در گونه پورپورآ بیش از د. گونه دیگر است. تا کنون۱۱ ترکیب مختلف آلکیل آمیدی در پیکر رویشی و ریشه گونه پورپورآ شناسایی شده که مهمترین آنها عبارتند از ایزوبوتیل آمید، متیل بوتیل آمید، و ۲-متیل بوتیل آمید. پلی ساکاریدها نیز از ترکیب‌های دیگری هستند که در اندام‌های هوایی گونه‌های مختلف سرخارگل وجود دارند. از بین پلی ساکاریدها مقدار اکیناسئین و اکینولون در دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا بیش از گونه پورپورآ است.
در ریشه هر سه گونه مذکور اسانس وجود دارد. مقدار اسانس در ریشه گونه پورپورآ۲/۰ درصد و در پیکر رویشی (در مرحله گلدهی)۱/۰ تا۶/۰ درصد است. مقدار اسانس در ریشه و پیکر رویشی گونه آنگوستی فولیا ۱/۰ درصد گزارش شده است.
مقدار اسانس در ریشه گونه پالیدا بیشتر از گونه‌های دیگر بوده و بین ۲/۰ تا۲ درصد گزارش شده است. مهمترین ترکیب‌های اسانس گونه‌های مختلف سرخارگل (اعم از اسانس ریشه یا پیکر رویشی)را هومولن،کاریوفیلن و اکسید کاریوفیلن تشکیل می‌دهد.
ریشه و پیکر رویشی گونه‌های مختلف سرخارگل همچنین حاوی فلاونوئید،پلی استیلن و آلکالوئید می‌باشد. در پیکر رویشی این گیاهان وجود مقادیری از آلکالوئید پبرولیزیدین (مانند توسیلاگین و ایزوتوسیلاگین ) گزارش شده است.
نیازهای اکولوژیکی سرخارگل
بذور گونه‌های مختلف سرخارگل در دمای ۱۸ تا۲۶ درجه سانتی گراد سبز می‌شوند. رطوبت کافی نقش مهمی در سبز شدن بذرهای سرخارگل دارد. هرسه گونه سرخارگل در طول رویش به نور و هوای نسبتا گرم نیاز دارند. البته گونه‌هایی که به اروپا منتقل شده و کشت می‌شوند، به سرما مقاوم شده‌اند. به عنوان مثال ریشه گونه پورپورآ در زمستان دمای زیر صفر (تا۳۰-درجه سانتی گراد)را به خوبی تحمل می‌کند. با این حال کشت گونه‌های مختلف سرخارگل در مناطق سرد و مرطوب مناسب نبوده و علاوه بر تاثیر منفی در رشد و نمو گیاه سبب کاهش کمیت و کیفیت مواد موثره آنها می‌شود.
نیاز آبی گونه‌های آنگوستی فولیا و پالیدا متوسط است ولی نیاز آبی پورپورآبیش از دوگونه مذکور می‌باشد. چنانچه مقدار و پراکنش بارندگی سالانه مناسب باشد (۳۰۰تا۸۰۰ میلی متر) می‌توان این گیاهان را به صورت دیم کشت نمود. آبیاری مناسب گیاهان (به خصوص گونه پورپورآ) در مناطقی که میزان بارندگی مناسب نباشد،ضرورت دارد. آبیاری منظم و به موقع نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول و همچنین افزایش مقدار مواد موثرا آنها دارد.
هر سه گونه سرخارگل به شرایط خاک یکسان نیاز دارند. خاک‌هایی با بافت متوسط، ضخامت زیاد،حاوی ترکیب‌های هوموسیو همچنین ازت کافی برای کشت گونه‌های مختلف سرخارگل توصیه می‌شود. ترکیب‌های آهکی نیز نقش مهمی در افزایش عملکرد ریشه و پیکر رویشی این گیاهان دارد.
گزارش‌های متعددی در رابطه با«پی اچ » مناسب خاک برای کشت گونه‌های مختلف سرخارگل وجود دارد. در نیوزلند«پی اچ» برای گونه پورپورآو پالیدا۵/۵ تا ۵/۶ ولی برای گونه آنگوستی فولیا ۵/۷ گزارش شده است.
تناوب کشت سرخارگل
گونه‌های مختلف سرخارگل دو تا سه و حتی چهار سال در یک زمین باقی مانده و قابل برداشت هستند. از این رو باید با گیاهانی به تناوب کشت شوند که نه تنها زمین را از مواد و عناصر غذایی تهی نکرده بلکه از دوره رویشی کوتاهی نیز برخوردار باشند تا پس از برداشت فرصت کافی برای آماده سازی زمین وجود داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد، غلات گیاهان مناسبی برای تناوب کاشت با گونه‌های مختلف سرخارگل هستند. چرا که پس از برداشت آنها زمین از کیفیت مناسبی برای کاشت سرخارگل برخوردار می‌باشند.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز سرخارگل
گونه‌های مختلف سرخارگل (به خصوص گونه پورپورآ)از گیاهانی هستند که در طول رویش به مواد و عناصر غذایی کافی نیاز دارند. کشت این گیاهان در خاک‌های فقیر و نامناسب علاوه بر کاهش عملکرد ریشه و پیکر رویشی موجب کاهش کمیت و کیفیت مواد موثره آنها نیز می‌گردد. تحققات انجام شده روی گونه پالیدا نشان می‌دهد، اگرچه افزایش ازت در خاک سبب افزایش عملکرد ریشه در این گونه می‌شود ولی به طور بارزی موجب کاهش مقدار اکینوزید آن می‌گردد.
هنگام آماده ساختن زمین، افزودن مواد و عتاصر غذایی مورد نیاز گیاه به خاک ضرورت دارد. اضافه کردن مقدار ۳۰ تن در هکتار کودهای حیوانی قبل از کشت و افزودن این کودها به گیاهانی که با سرخارگل به تناوب کشت می‌شوند، در بهبود رشد و افزایش عملکرد محصول موثر است. از سال دوم رویش نیز، اضافه کردن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان بر اساس وضعیت خاک، به خصوص ازت به صورت سرک علاوه بر بهبود رشد ونمو، عملکرد پیکر رویشی و ریشه، موجب بهبود کمیت و کیفیت مواد موثره گونه‌های سرخارگل می‌گردد. محققین معتقدند ازت، فسفر و پتاس باید به ترتیب به نسبت‌های ۱:۱:۲ در اختیار گونه‌های مختلف سرخارگل قرار داده شوند.
آماده سازی خاک برای کشت سرخارگل
فصل پاییز، پس از برداشت گیاهانی که با گونه‌های مختلف گیاه سرخارگل به تناوب کشت شده‌اند، می‌بایست کودهای حیوانی و شیمیایی مورد نیاز به خاک اضافه شده و سپس شخم مناسبی (به عمق ۳۵ سانتی متر) زده شود. اوائل بهار و قبل از کاشت نیز کلوخ‌ها شکسته و پس از تسطیح باید بستر خاک را برای کشت آماده نمود.
تاریخ و فواصل کاشت سرخارگل
زمان مناسب برای کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی اواخر پاییز است. بذرها در ردیف‌هایی به فاصله ۴۰تا۵۰ سانتی متر کشت می‌شوند. عمق کاشت بذر گونه‌های سرخارگل باید یک تا دو سانتی متر باشد.
اواخر پاییز(آذر) زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه هوای آزاد و اوائل اسفند ماه نیز زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه زیر پلاستیک است.
در محیط خزانه (اعم از خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک) بذرها در ردیف‌هایی به فاصله ۲۰ تا ۳۵ سانتی متری کشت می‌شوند. عمق کشت بذر باید۵/۱ تا ۲ سانتی متر باشد.
فاصله ردیف‌های کشت نشاء (حاصل از خزانه) در زمین اصلی ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر و فاصله دو بوته روی ردیف نیز ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر مناسب می‌باشد.
زمان مناسب برای تکثیر رویشی سرخارگل فصل پاییز(اوائل مهر) یا اوائل بهار (اواسط اردیبهشت) می‌باشد. در تکثیر رویشی فاصله مناسب برای انتقال بوته‌ها به زمین اصلی ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر می‌باشد.
روش های کاشت سرخارگل
سرخارگل را می‌توان به وسیله بذر و یا از طریق رویشی تکثیر کرد.
بذرهای تازه برداشت شده سرخارگل از دوره خواب فیزیولوژِک برخوردارند، از این رو چند هفته پس از برداشت، بذرها برای کشت مناسب خواهند شد. اگرچه بذر گونه پورپورآ در مقایسه با دو گونه دیگر از قوه رویشی مناسب‌تری برخوردار است ولی تیمار چینه سرمایی به مدت یک تا چهار هفته در دمای صفر تا پنج درجه سانتی گراد سبب افزایش قوه رویشی بذر این گیاه می‌شود. بذرهای گونه آنگوستی فولیا در مقایسه با سایر گونه‌ها به دوره طولانی‌تر سرمادهی (۳ تا ۱۲هفته) نیازمند است.
کشت توسط بذر به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد.
کشت مستقیم :در این روش بذرها را در زمان مناسب و به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت می‌کنند. از آنجا که رشد اولیه این گیاهان بسیار کند است و بذرها برای سبز شدن به مقدار زیادی رطوبت نیاز دارند، لذا از این روش به ندرت استفاده می‌شود.
کشت غیرمستقیم: در این روش بذور را در خزانه هوای آزاد و یا خزانه زیر پلاستیک (که بستر آنها برای کشت کاملا” آماده شده است) کشت می‌کنند.در خزانه برای هر متر مربع به پنج گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است. بذرها با آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز سطح خزانه پس از ۱۰تا۱۴ روز سبز می‌شوند. هنگامی که نشاءها چهار تا شش برگی شدند، می‌توان آنها را به زمین اصلی منتقل کرد. انتقال نشاءها درمساحت های کوچک با دست و در سطوح وسیع کشت توسط ماشین نشاءکار انجام می‌گیرد. آبیاری نشاءها پس از انتقال به زمین اصلی ضروری است.
تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می‌گیرد. در این روش بوته‌های دو یا سه ساله سالم و عاری از هر گونه آلودگی را انتخاب کرده و از خاک خارج می‌کنند. هربوته را برحسب اندازه آن به پنج تا ده قسمت تقسیم و سپس آنها را در زمین اصلی کشت می‌کنند. هر قطعه ریشه باید حداقل دارای یک جوانه رویشی باشد.از آنجا که این روش وقت گیر بوده و هزینه زیادی نیز در بر دارد، لذا در مواقع ضروری و در سطح کوچک کشت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بعضی از کشورها برای تکثیر گونه پورپورآ از روش ریزازدیادی استفاده می‌شود.
مراقبت و نگهداری سرخارگل
آبیاری منظم و وجین علف‌های هرز نقش مهمی در رشد و نمو گونه‌های مختلف سرخارگل دارد. علف‌های هرز را می‌توان به صورت مکانیکی با دست (در سطوح کوچک کشت و یا در سطح خزانه) و یا توسط کولتیواتور (در سطوح وسیع کشت) وجین کرد.
با استفاده از علف کش‌های شیمیایی مانند ترباسیل، پندیمتالین و اوریزالین می‌توان به صورت پیش رویشی علف‌های هرز سرخارگل را کنترل کرد.
اگرچه آفت یا بیماری خاصی روی گونه‌های سرخارگل گزارش نشده است، ولی بعضی آفات و بیماری‌ها می‌توانند صدماتی را در طول رویش گیاهان به محصول وارد کنند.
شته‌ها (متعلق به زی خانواده آفیدینه، جنس آفیس) مانند شته سبز هلو می‌تواند خساراتی را به گونه‌های مختلف سرخارگل وارد کند. این شته توسط خرطوم خود از شیره گیاه تغذیه کرده و گیاه میزبان به شدت ضعیف می‌شود و عوارض مختلفی مانند زردی، پیچیدگی برگ‌ها و ریزش گل و میوه را به وجود می‌آورد. این آفت این آفت روی برگ‌ها و سایر اندام‌های گیاه میزبان از خود مایع چسبناک و شیرینی به نام عسلک ترشح می‌کند. عسلک در واقع مدفوع شته است که بیش از ۶۰ درصد آن را مواد قندی تشکیل می‌دهد. عسلک ها محیط مناسبی را برای تکثیر قارچ‌های ساپروفیت به وجود می‌آورند. با حذف علف‌های هرز میزبان شته و با استفاده از کفشدوزک‌های هفت نقطه‌ای و زنبورهای پارازیتوئید می‌توان این آفت را کنترل کرد. با استفاده از سموم مناسب مانند پریمور، و سایر سموم فسفره مانند اکامت و متاسیستوکس (۵/۱در هزار) می‌توان جمعیت شته‌ها را نیز کنترل کرد.
برداشت محصول سرخارگل
روش و زمان برداشت اندام‌های مختلف گونه‌های سرخارگل بستگی به زمان کاشت، سن گیاه، روش و هدف کاشت دارد. مناسب زمان برای برداشت پیکر رویشی سرخارگل مرحله گلدهی کامل است. چرا که در این مرحله محصول از مناسب‌ترین کمیت و کیفیت مواد موثره برخوردار می‌باشد.
احتمال گلدهی گیاهانی که در فصل بهار کشت شده باشند، با توجه به شرایط اقلیمی محل کشت، کم است. ولی در صورت گلدهی، امکان برداشت پیکر رویشی وجود دارد. بدیهی است چنانچه گیاهان زودتر کشت شده باشند، احتمال گلدهی آنها در سال اول زیادتر بوده و محصول قابل برداشت خواهد بود. به طور کلی، از آنجا که میزان محصول پیکر رویشی در سال اول رویش اقتصادی نیست، توصیه می‌شود برداشت محصول از سال دوم رویش به بعدصورت گیرد. پیکر رویشی گیاهان در یک مرحله و در سطوح کوچک با دست (توسط داس) و در سطوح وسیع کشت با ماشین‌های مخصوص برداشت می‌شوند.
ریشه گونه ههی سرخارگل را نیز می‌توان در سال دوم و ترجیحا” در سال سوم برداشت کرد. از آنجا که رشد و نمو گونه پورپورآ در مقایسه با سایر گونه‌ها سریع‌تر است، لذا در شرایط اقلیمی مناسب می‌توان ریشه گیاهان را در سال دوم برداشت نمود.
زمان مناسب برای برداشت ریشه گونه‌های مختلف سرخارگل فصل پاییز و اواخر دوره رویشی گیاهان (مهر و آبان) می‌باشد. پس از برداشت پیکر رویشی و ریشه گیاهان بلافاصله باید آنها را خشک کرد. از آنجا که ریشه‌ها به گل ولای آلوده می‌باشند، لذا می‌بایست پس از اینکه به قطعات مناسبی (سه تا شش قطعه) تقسیم شدند، توسط آب جاری شسته شده و بلافاصله خشک شوند. خیساندن ریشه‌ها و یا قرار دادن آنها برای مدتی در آب موجب خارج شدن مواد موثره ریشه و حل شدن آنها در آب شده و از کیفیت دارویی ریشه‌ها به شدت کاسته می‌شود.
پیکر رویشی و ریشه گونه‌های سرخارگل را می‌توان در سایه و یا با استفاده از خشک کن‌های الکتریکی خشک کرد. خشک کردن اندام‌های مورد نظر گیاهان در نور مستقیم آفتاب مناسب نمی‌باشد، زیرا نور سبب تجزیه مواد موثره آنها می‌شود.
خشک کردن محصول در دمای مناسب نقش مهمی در حفظ کیفیت مواد موثره آنها دارد. تحقیقات انجام شده روی ریشه گونه پورپورآ نشان می‌دهد چنانچه برای خشک کردن از دمای بیش از ۴۰ درجه سانتی گراد استفاده شود، از مقدار اسید شیکوریک و همچنین ترکیب‌های آلکیل آمیدی آن به شدت کاسته می‌شود.
به هر حال دمای مناسب برای خشک کردن پیکر رویشی و ریشه گونه‌های سرخارگل ۴۰ تا ۴۵ درجه سانتی گراد گزارش شده است. ریشه‌های خشک شده سرخارگل به شدت جاذب رطوبت می‌باشند. از این رو آنها را پس از بسته بندی باید در مکان کاملا” خشک نگهداری نمود.
میزان عملکرد رویشی خشک گونه پورپورآ از سال دوم رویش سه تا پنج تن و میزان عملکرد ریشه خشک ۵/۱ تا ۵/۲ تن در هکتار می‌باشد. عملکرد محصول در دو گونه آنگوستی فولیا و پالیدا، معمولا” ۴۰تا۶۰ درصد کمتر از کونه پورپورآ می‌باشد.
دیدگاهی بنویسید